تعداد نسخه های دادخواست

دادخواست باید به تعداد خواندگان به اضافه یک نسخه تنظیم گردد. یک نسخه که باید تمبر روی آن ابطال گردد نزد قاضی شعبه باقی مانده و بقیه به خواندگان ابلاغ میشود که باید مفاد یکسان داشته باشد. البته در حال حاضر با توجه به ثبت دادخواست در دفاتر الکترونیک خدمات قضایی، تعداد نسخ دادخواست اهمیت پیشین خود را از دست داده و با توجه به تعداد خواندگان، به طور سیستمی تصویر آن برای مخاطب ابلاغ الکترونیکی میشود و در صورتی هم که در سامانه ابلاغ الکترونیکی ثبت نام نکرده باشد، ابلاغ حضوری به وی صورت میپذیرد تا در اولین فرصت در سامانه مذکور نام نویسی کند.

تعاریف موجود در دادخواست

خواهان

خواهان شخصی است اعم از حقیقی یا حقوقی که مدعی شمرده شده و ادعایی را علیه خوانده (مدعی علیه) مطرح میکند. به هیچ وجه نباید بین خواهان و نماینده او دچار اشتباه شد.اگر شخصی به نمایندگی از شخص حقوقی مثل مدیر شرکت یا به نمایندگی از شخص حقیقی مثل وکیل و ولی و قیم بخواهد علیه شخصی دعوا طرح کند، در ستوان خواهان حتما نام اصیل باید درج گردد نه خود نماینده؛ در غیراینصورت دعوای وی به دلیل عدم رعایت شرایط قانونی دادخواست و مشخصا ذی نفع نبودن خواهان رد میشود. اگر خواهان ها متعدد هستند مثل چند ورثه، باید همگی به عنوان خواهان قرار گیرند و نمیتوان بدون آنکه سمتی موجود باشد یکی به نمایندگی همه دادخواست را تنظیم و تقدیم کند.

خوانده

خوانده شخصی است که ادعا علیه او مطرح میشود؛ مثلا به خواسته مطالبه وجه، الزام به تنظیم رسمی، تنفیذ فسخ قرارداد، تمکین، نفقه و مهریه، تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث علیه وی اقامه دعوا میشود. در واقع خوانده شخصی است که در صورت اثبات دعوا، حکم باید علیه وی اجرا شود. در اینجا نیز باید تذکر داده شود که خوانده نمیتواند نماینده قراردادی یا قانونی شخص مدعی علیه باشد. در دعاوی تجزیه ناپذیر باید همه ذی نفعان احتمالی طرف قرار گیرند؛ در غیر اینصورت دعوا قابل استماع نیست و با صدور قرار رد میگردد. مثلا در دعوای ابطال سند رسمی مالکیت که سه مالک مشاعی دارد طرح دعوا علیه دو تن از آنها قابل قبول نیست.

خواسته

خواسته به طور خلاصه آنچیزی است که خواهان ادعای ذیحقی نسبت آن را دارد و از دادگاه میخواهد که با شناسایی و به رسمیت شناختن آن، رای مقتضی صادر کند. خواسته شما باید معین و معلوم باشد؛ معین یعنی مردد بین دو امر نباشد مثلا قید نشود الزام به انجام تعهد و در صورت تعذر فسخ. معلوم هم یعنی خواسته کلی و مبهم نبوده و مقدار و اوصاف آن مشخص باشد تا در صورت صدور حکم، اجرای آن ممکن باشد. در نگارش خواسته باید حداکثر دقت لازم لحاظ شود. برای مثال هیچ گاه نمیتوان از دادگاه خواست که قرارداد را برای شما فسخ کند! بلکه خود طرف قرارداد باید آن را فسخ نموده و از دادگاه تنفیذ و اعتبار آن را میخواهد.

هزینه دادرسی چه میزان است و چه زمانی باید پرداخت شود؟

ذیل دادخواست محل الصاق تمبر وجود دارد که باید با پرداخت هزینه دادرسی و اخذ تمبر، ابطال شده و به محل مشخص شده چسبانده (الصاق) شود. عملا با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و پرداخت نقدی هزینه دادرسی، تمبر برای شما در نظر گرفته میشود. هزینه دادرسی دعاوی مالی و غیرمالی و همچنین دادخواست بدوی با دادخواست تجدیدنظر و فرجام متفاوت است.

چنانچه تمبر کافی الصاق نکنید، دادخواست شما ناقص تلقی شده و با اخطار رفع نقص دفتر دادگاه مواجه میشود. البته اگر خواهان از پرداخت هزینه فوق ناتوان باشد، میتواند با اثبات اعسار خود موقتا از پرداخت هزینه معاف گردد تا در صورت حصول ملائت و تمکن مالی، نسبت به پرداخت آن اقدام کند. برای اثبات اعسار باید شاهد داشته باشید. توصیه میشود دو تن از اشخاصی که حتی المقدور با شما رابطه خویشاوندی ندارند و موجه تلقی میشوند را به عنوان شاهد خود معرفی کنید.

مرجع تقدیم دادخواست کجاست؟

دادخواست باید اصولا به مرجعی که برای رسیدگی به دعوا صلاحیت دارد تقدیم شود. طبق یک قاعده کلی، دادگاه عمومی حقوقی نسبت به همه دعاوی صالح است مگر آنکه در قانون، مرجع دیگری پیش بینی شده باشد. البته نباید نگران این موضوع بود زیرا از آنجا که امروزه دادخواست به دفاتر خدمات قضایی تقدیم مشود و آنان نیز به طور سیستمی دادخواست را به دادگاه یا مرجع صلاحیت دار میفرستند، ریسک موضوع تا حد زیادی کاسته میشود. البته چنانچه علیرغم همه مراتب فوق، دادخواست به مرجعی فرستاده شود که خود را برای رسیدگی صالح نمیداند، با صدور قرار عدم صلاحیت پرونده را به مرجع صالح میفرستد.

ارجاع پرونده به شعبه و بررسی دادخواست

حال که دادخواست ثبت شد، باید به یکی از شعب مجمتع های قضایی ارسال شود. در گام اول، مدیر دفتر شعبه با مشاهده دادخواست و ضمائم آن، نقائص احتمالی آن را تشخیص میدهد. برخی از مسائل اگر در دادخواست رعایت نشود، مدیر دفتر دادگاه بدون اخطار قبلی قرار رد آن را صادر میکند.

در سایر موارد، دادخواست توقیف شده و برای رفع نقص آن، مهلت ده روزه در نظر گرفته میشود.

اگر در مهلت مقرر رفع نقص صورت نگیرد، دادخواست رد میشود اما از قرار رد مدیر دفتر میتوان نزد همان شعبه شکایت کرد تا در صورت ورود اعتراض و نقض قرار، پرونده مجددا به جریان قانونی خود بازگردد.

در صورت تکمیل دادخواست، مدیردفتر مکلف است پرونده را نزد قاضی شعبه فرستاده و چنانچه قاضی نیز اشکال و نقصی را مشاهده نکرد، برای تعیین وقت دادرسی آن را به دفتر اعاده دهد.

اصلاح دادخواست

پس از ثبت دادخواست دیگر نمیتوان شخصی را به خواهان و یا خواندگان دعوا اضافه نمود. اگر ضمیمه نمودن دلیل یا استناد به آن را فراموش کرده اید، فرصت دارید تا قبل از جلسه اول آن را در قالب لایحه برای دادگاه ارسال نمایید. حتی در جلسات بعدی نیز بنا به مورد و مقتضیات پرونده، امکان استناد به دلیل جدید البته به شرط رعایت کامل اصل تناظر وجود خواهد داشت.

اما آیا میتوان خواسته را اصلاح کرد؟ مثلا از مبلغ مطالبه وجه کم کرد یا به آن افزود؟ یا اگر تنفیذ فسخ از دادگاه خواسته شده، استرداد عوض پرداختی را نیز به آن افزود؟ یا اگر خواهان مالکیت خود را مستند به سند عادی قرارداد کرده، منشا دعوا را تغییر داده و به استناد وصیت ادعای مالکیت کند؟

امکان تجمیع چند دادخواست در یک شعبه و رسیدگی توامان

در صورت طرح دعوا به خواسته ابطال سند رسمی به دلیل بطلان بیع و سپس اقامه دادخواست دیگر به خواسته خلع ید و همچنین اقامه دعوای مطالبه اجرت المثل ایام تصرف در قالب دادخواست جداگانه و ارجاع هر کدام از آنان به شعب مختلف مجتمع قضایی واحد و یا حتی متعدد، آیا امکان تجمیع همه آنها در یک شعبه و رسیدگی واحد به آنان وجود دارد یا خیر؟

حتی به موجب این ماده میتوان، دعوای مرتبطی که طرف دعوا نیز مطرح کرده را با دعوای اصلی یکجا مورد رسیدگی قرار داد.

استثنائات اقامه دعوای حقوقی در قالب دادخواست

قاعده طبق آنچه گفته شد، لزوم طرح دعوای حقوقی در قالب فرم چاپی و متحدالشکلی به نام “دادخواست” است. اما آیا همواره این ضرورت وجود دارد یا خیر؟

در قوانین خاص و به طور استثنائی این موضوع پیش بینی شده است که طرح دعوا مثلا نیازمند تشریفات دادرسی نیست یا درخواست شفاهی نیز برای شروع به رسیدگی کفایت میکند.

در شورای حل اختلاف طبق قانون وضع به همین منوال است هرچند که عملا شخص را برای تنظیم دادخواست به دفاتر خدمات قضایی راهنمایی میکنند.

طبق قانون آیین دادرسی کیفری، میتوان ضرر و زیان ناشی از جرم را در همان دادگاه کیفری مطالبه نمود. برای این امر نیز تقدیم دادخواست و رعایت تشریفات دادرسی مدنی لازم است. البته در مواردی مثل رد مال یا پرداخت دیه، دادگاه الزام دارد بدون نیاز به تقدیم دادخواست آن را مورد حکم قرار دهد.

تفاوت تنظیم دادخواست بدوی و دادخواست اعتراض به رای (تجدیدنظر، فرجام، اعاده دادرسی)

دادخواست بدوی که در واقع نقطه آغازین دادرسی است باید به حدی کامل و جامع باشد که بتوان با آن، دعوا را مورد رسیدگی قرار داد و همچنین اجرای رای نیز ممکن و عملی باشد.

این حساسیت در تنظیم دادخواست اعتراض به رای صادره، کمتر است زیرا در این مرحله پرونده آماده و کامل است و صرف اعتراض به رای و درخواست نقض و فسخ آن، حتی اگر بدون دلیل نیز صورت گیرد، مرجع رسیدگی کننده را مکلف به تعیین تکلیف قرار میدهد. اما علیرغم مراتب فوق باید توجه داشت که اصول تنظیم و نگارش دادخواست در هیچ مورد با یکدیگر تفاوت نداشته و موارد لازم باید در همه آنها ملحوظ نظر واقع شود.

دادخواست جلب و ورود ثالث

ممکن است به عنوان خواهان یا خوانده دعوا، متوجه شوید که شخص ثالثی باید به دعوا جلب شود تا با استماع توضیحات او، رای شایسته صادر شود. دادخواست جلب ثالث را هر دو طرف دعوا میتوانند تقدیم کنند و مرجع تقدیم آن نیز همان شعبه رسیدگی کننده به دعوای اصلی میباشد. جلب ثالث یا اصلی است یا تبعی. جلب ثالث اصلی به معنای جلب شخصی است که ادعای مستقلی علیه او مطرح شده است. مثلا اگر مالک، خلع ید و مطالبه اجرت المثل را علیه متصرف مطرح کند، متصرف نیز که خریدار جاهل به فضولی بودن معامله است میتواند با جلب فروشنده، ثمن پرداختی به وی را مسترد کند. جلب ثالث تبعی نیز جهت تقویت موضع شخص جلب کننده است مثل زمانی که بطلان قرارداد ادعا میشود و خریدار با جلب فروشنده از او میخواهد به ادعای خواهان پاسخ دهد. از همین دو مثال مشخص شد که جلب شخص ثالث میتواند همزمان اصلی و تبعی باشد.

ورود ثالث عکس این قضیه است. در این مورد، شخص ثالث که از دعوایی مطلع شده قصد دارد با ورود به دعوا نتیجه مطلوب خود را حاصل کند. ورود ثالث تبعی برای تقویت موضع یکی از طرفین است و مشابه آنچه گفته شد، میباشد. اما وارد ثالث اصلی، حق مستقلی را ادعا میکند. برای مثال در دعوای مالکیت ملک یا مالی که بین الف و ب در جریان است، ج با ورود به دعوا ادعای مالکیت بر آن کرده و سعی در شکست هر دو طرف دارد.

هردو دعوای ورود و جلب ثالث (چه اصلی باشد و چه تبعی) نیازمند تقدیم دادخواست به همان شعبه رسیدگی کننده به دعوای اصلی میباشد.

*تنظیم و نگارش دادخواست، امری نیازمند تخصص و تجربه کافی میباشد که عریضه نویس و اشخاص غیرحقوقی از انجام آن ناتوان اند. در “دادخواست چیست” علاوه بر شناخت دادخواست به عنوان سند آغازگر دعوای حقوقی، با اهم نکات لازم در تنظیم آن و همچنین ضمانت اجرای عدم رعایت آنان آشنا شدیم.

توصیه میشود قبل از تنظیم هرگونه دادخواست با یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب مشورت کرده و از آن مهم تر تنظیم آن را به چنین شخصی بسپارید تا با کمترین ریسک دادرسی را آغاز کرده و انتهای مطلوب برسانید.