عده طلاق و فسخ نکاح (بخش اول)

عده طلاق و فسخ نکاح

به موجب ماده 1150 قانون مدنی : “عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است، نمی تواند شوهر دیگر اختیار کند، خواه آنکه موجب انحلال نکاح ، طلاق، فسخ نکاح یا فوت شوهر باشد” . ضرورت نگهداری عده در طلاق و فسخ نکاح ، به منظور جلوگیری از اختلاط نسل و صیانت نسب و احترام به نکاح سابق است ، لا زمانی که طلاق داده می شوند یا نکاح آنان فسخ می گردد بر دو دسته اند:
دسته اول : زنانی که پس از طلاق و فسخ و نکاح، عده نگه نمی دارند . این زنان شامل افراد ذیل می باشند:

1. زن غیر مدخوله : زنی که پس از عقد، شوهرش با او نزدیکی نکرده، چنانچه طلاق داده شود و یا نکاح او فسخ گردد، به تجویز صدر ماده 1155 قانون فوق، عده نگاه نمی دارد و بلافاصله می تواند با مرد دیگر ازدواج نماید.
2. زن یائسه : زنی که عادتا، پریود نشده و معمولا متجاوز از پنجاه سال باشد، یائسه محسوب می گردد. این زن نیز به حکم همان ماده، عده نگاه داشته و به مانند زن نخست می باشد.

دسته دوم: زنانی که پس از طلاق و فسخ نکاح، عده نگاه می دارند:

زنی که یائسه نبوده و یا شوهر با او نزدیکی کرده باشد، باید پس از طلاق یا فسخ نکاح، عده نگاه دارد و در صورت عدم رعایت آن، بیم اختلاط نسب و نسل می رود. مدت عده به اعتبار وضعیت زن متفاوت است:

عده طلاق و فسخ نکاح در زن حائل

منظور از حائل، زنی است که حامل( آبستن) نباشد. عده طلاق و فسخ نکاح سه طهر است، مگر اینکه زن به اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت، عده او سه ماه است. (ماده 1151 ق.م).

عده طلاق و فسخ نکاح در زن حامل

طبق ماده 1153 همان قانون : “عده طلاق و فسخ نکاح و بل مدت و انقضاء آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است”. بر این اساس، در صورتی که نکاح زن حامل به جهتی از جهات فسخ شود یا طلاق داده شود، عده اش تا زمان وضع حمل است و با وضع حمل، عده او منقضی می گردد.

وضع حمل نیز اعم از این زایش عادی، سزارین یا قسط حنین است. لزوم نگهداری عده برای زن حامل، نه از جهت جلوگیری از اختلاف نسل، بلکه از لحاظ حفظ حیات جنین است. با وجود این انقضاء عده زن حامل به وضع حمل در طلاق و فسخ نکاح در صورتی است که حکل از نکاحی باشد که در اثر انحلال آن، زن عده نگه می دارد،والا در صورت حامله شدن زن قبل از طلاق یا فسخ یا بعد از آن از طریق زنا، عده او همان عده زن غیر حامل(سه طهر از تاریخ طلاق یا فسخ نکاح) است و وضع حمل در مورد مزبور هیچ اثری نسبت به زانی و شوهر ندارد، زیرا زنا فاقد عده است و زن مزبور می تواند پس از انقضاء مدت اخیر ( سه طهر) شوهر جدید اختیار نماید، اگرچه از زنا حامله باشد.

فسخ نکاح در زمان عده طلاق

مطلقه رجعیه در حکم زوجه است، لا حق فسخ برای طرفین در زمان عده باقی است و با توجه به تفاوت آثار حقوقی فسخ و طلاق، چه بسا پس از طلاق و قبل از انقضاء تمامی عده، در صورت ظهور موجبات فسخ از حق مزبور استفاده کند. با وجود این، این سوال مطرح است : چنانچه پس از طلاق رجعی و انقضاء قسمتی از زمان عده طلاق، فسخ صورت گیرد، وضعیت عده چه خواهد شد؟ برخی قائل به عدم تخصیص عده جدید برای فسخ نکاح در این مورد خاص بوده و همان عده طلاق را کافی می دانند.

بعضی دیگر قائل به نگهداری عده مستقل برای فسخ نکاح می باشند، گرچه در این فرض عده فسخ نکاح ممکن است با بخش باقی مانده از مدت عده طلاق به هنگام وقوع فسخ پس از انقضای قسمتی از عده طلاق، تداخل کند و سرانجام گروه سوم را نظر بر آن است که باید عده طلاق را تمام کند و پس از آن، عده فسخ نگاه دارد. فرض نخست، صحیح تر به نظر می رسد.

عده در نکاح موقت (منقطع)

به موجب ماده 1152 قانون مئنی : “عده فسخ نکاح و بذل مدت انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در عیر حامل دو طهر است، مگر اینکه زن به اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت 45 روز است  “. موجبات عده در نکاح منقطع، فسخ نکاح و بل مدت و انقضاء آن همانند طلاق در نکاح دائم براقرار است، ولی عده آن با طلاق تفاوت دارد:

1. زوجه منقطعه چنانچه ، صغیره یا غیر مدخوله و یا ایئسه باشد، نگاه داشتن عده بر وی واجب نیست.
2. عده زوجه منقطعه کبیره یا مدخوله، چنانچه حامله باشد طبق ماده 1153 همان قانون، تا وضع حمل است، خواه مدت را بذل نموده و یا منقضی نشده باشد و خواه، زایمان طبیعی و یا غیرطبیعی باشد.
3. عده زوجه منقطعه غیر حامل با وجود اقتضای سن، عادت ماهیانگی نبیند، 45 روز است.
4. در خصوص عده زوجه منقطعه غیر حامل که ذات القراء است، اختلاف نظر وجود دارد و قانون مدنی نیز نظر به دو حیض دارد.

عده وفات

طبق قانون 1154 قانون مدنی ، عده زن شوهر مرده، اعم از نکاح دائم یا منقطع، چنانچه حامله نباشد، چهار ماه و ده روز است و فرقی بین مدخوله و غیر مدخوله بودن وی نیست و در صورت حامله بودن، عده وفات تا موقع وضع حمل است ، مشروط بر اینکه فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد، والا مدت عده همان چهار ماه و ده روز خواهد بود.عده وفات برای احترام به متوفی و جلوگیری از اختلاط نشل است که قانون مدنی از نظر عادت اجتماعی، رعایت آن را لازم دانسته است. در مدت عده ، زنی که طلاق داده می شود و شوهر خود را از دست می دهد ، دو فرض است :

1.فوت در حال عده رجعیه

در صورتی که شوهر در مدت عده طلاق رجعی بمیرد، عده طلاق مزبور قطع می گردد و زن از تاریخ فوق، عده وفات نگاه می دارد، زیرا مطلقه رجعیه، زوجه و یا در حکم آن است و مانند آن، که شوهر در دوران زناشویی مرده است.

2.فوت در عده بائن

هرگاه شوهر در مدت عده طلاق بائن یا فسخ نکاح بمیرد، زن آن عده را به پایان می رساند و پس از آن می تواند شوهر جدید اختیار کند، زیرا برخلاف مورد نخست، در اثر طلاق بائن و فسخ نکاح، ضمن گسستن رابطه زوجیت، شوهر در زمان فوت بیگانه محسوب می گردد.باید توجه داشت که برابر ماده 1155 قانون مزبور، بر زوجه غیر مدخوله و زن یائسه، نگهداری عده طلاق و فسخ نکاح واجب نیست، اما عده وفات در تمامی حالات واجب بوده و ملزم به نگهداری آن می باشند.

همچنین زنی که شوهر او غایب مفقود الاثر بوده و حاکم ار را طلاق داده باشد، باید از تاریخ طلاق، عده وفات نگاه دارد. در این حالت، با وجود آنکه زن عده وفات نگه خواهد داشت، لیکن طبیعت آن را باید “عده طلاق ” دانست و زن مطلقه رجعیه است، لذا ضمن امکان حق رجوع برای غایب در صورت ظهور، زن مستحق دریافت نفقه بوده و احکام توارث، فی مابین وی و غایب جاری می گردد.

___________________________________________________________

در صورت نیاز به مشاوره حقوقی با وکلای متخصص می توانید با مشاوره حقوقی پاد تماس حاصل فرمایید.